Sarajevo, grad s bogatom historijom i multikulturnom tradicijom, oduvijek je bio domaćin različitim vjerskim zajednicama. Među najvažnijim i najprepoznatljivijim simbolima ovog grada su, bez sumnje, džamije.
U emisiji "Filozofija života", koja je emitirana u sklopu Ramazanskog programa Hayat televizije, o ovoj temi govorili su dr. Abdulgafar ef. Velić, glavni imam Medžlisa Islamske zajednice Sarajevo, i Adnan Muftarević, arheolog i muzejski savjetnik.
Džamije, kao Božije kuće, oduvijek su zaokupljale pažnju ljudi. One su vjerski objekti ali predstavljaju i kulturne, društvene i istorijske centre.
„Džamije su mjesta okupljanja, koja virnicima pružaju priliku da se povežu, da se ujedine, i da u miru obavljaju svoje vjerske dužnosti. Riječ džamija, koja u svom korijenu znači 'mesto okupljanja', nosi snažnu poruku zajedništva“, kazao je Velić.
Sarajevo je posebno poznato po svojim džamijama koje su gradile osnovu i identitet grada.
„Među prvim objektima podignutim u Sarajevu bile su džamije. Ove džamije nisu samo vjerski objekti, već su i kulturni centri oko kojih su se razvijala naselja i ulice. Džamije su odredile identitet Sarajeva“, dodao je Velić, ukazujući na važnost ovih objekata u formiranju grada.
Arhitektonske posebnosti džamija Sarajeva
Arhitektura sarajevskih džamija je jedinstvena, a istorija njihove gradnje seže daleko u prošlost.
„U Sarajevu su se gradile dvije vrste džamija“, ističe Muftarević, „velike centralne džamije, koje su često bile potkopolne, i manje džamije, namijenjene mahalskim zajednicama.“ Centralne džamije, kao što su Begova, Careva i Ali Pašina džamija, bile su mjesta za džumu (molitve u petak) i veliki skupovi. S druge strane, mahalske džamije bile su sagrađene za svakodnevne potrebe vjernika u njihovim zajednicama.
Arhitektonski, džamije u Sarajevu variraju od skromnih objekata u mahalama do impozantnih građevina u centru grada.
„Skuplje džamije bile su građene od kamena, dok su mahalske džamije koristile slabije materijale“, objasnio je Muftarević, dodajući da su materijali često određivali status džamije unutar zajednice.
Međutim, mnoge od ovih džamija, koje su svjedočile prošlim generacijama, danas su nestale. Rušenje sarajevskih džamija, kao i drugih vjerskih objekata, bilo je kontinuiran proces kroz različite historijske periode. Tokom doba mira, a ne samo rata, srušeno je čak 38 islamskih objekata u Sarajevu, uključujući džamije, mektebe i mezarija.
Rušenje džamija kroz historiju
„Džamije su često bile na meti napada tokom raznih agresija. Međutim, mnoge su rušene i u mirnodopskim vremenima, kao u periodima Austro-Ugarske, Kraljevine Jugoslavije i Komunističke Jugoslavije“, kazao je Velić, naglašavajući da su džamije predstavljale vjerski i kulturni simbol Sarajeva.
Kroz historiju, rušenje džamija u Sarajevu postalo je česta pojava. Muftarević je detaljno opisao kako je dolazak Austro-Ugarske 1878. godine doveo do promjena u urbanizaciji Sarajeva, pri čemu su mnoge džamije bile porušene kako bi se oslobodio prostor za nove infrastrukturne projekte. Džamije poput Ajaspašine i Bakar Babine, koje su bile važne za sarajevsku zajednicu, srušene su ili uništene u tom periodu.
Velić je također istakao kako su džamije bile na udaru i tokom vladavine Kraljevine Jugoslavije, a najintenzivnije rušenje nastalo je nakon šestojanuarske diktature. Skender Pašina džamija i Hadžidrizova džamija bile su među prvima koje su stradale tokom ovog perioda.
„Rušenje ovih objekata nije bilo samo fizičko uništavanje, već i pokušaj brisanja kulturnog identiteta Sarajeva“, rekao je Velić.
Očuvanje duhovnosti i identiteta
Iako su mnoge sarajevske džamije uništene ili srušene, razgovor u emisiji "Filozofija života" ukazuje na važnost očuvanja duhovnosti tih prostora.
„Mjesta koja su bila duhovna središta grada nisu samo fizički objekti. Očuvanje tih prostora znači vraćanje duhovnosti koju su ona nosila“, zaključio je Muftarević.
Džamije su simboli identiteta Sarajeva i, šire, Bosne i Hercegovine.
„Sačuvati džamije i historiju naših vjerskih objekata znači očuvati našu prošlost, našu vjeru i našu tradiciju. Iako se grad širi, važno je da ne zaboravimo simbole koji čine dušu ovog grada“, naglasio je Velić.
Džamije Sarajeva, iako mnoge srušene, ostale su u arhivama i kao zapis u muzejima, ali i kolektivnoj memoriji ovog grada. One su simbol vjere, kulture i tradicije, koje i dalje žive kroz naslijeđe koje se prenosi s generacije na generaciju.
